Ουρανός και Αστρονομικά Φαινόμενα Οκτώβριος 2011

Γράφει η Αστροφυσικός Ελένη Χατζηχρήστου

Εικ. Ουρανος: Ο ουρανός του Οκτωβρίου για το γεωγραφικό μήκος και πλάτος της Αθήνας (15/10/2011 21:00 UTC). (Credit: http://space.about.com)

Αυτό το Μήνα..

Οι νύκτες μεγαλώνουν και ο ουρανός γεμίζει από άστρα, διάττοντες, κομήτες και όμορφα πλανητικά φαινόμενα που περιμένουν να τα φωτογραφήσετε. Ο Οκτώβριος μας επιφυλάσσει τον κομήτη Garrald (ή C/2009 P1) ο οποίος, με αστρονομικό μέγεθος περίπου 6,  θα είναι ορατός ακόμη και με κιάλια στον αστερισμό του Ηρακλή. Ο Δίας σε αντίθεση με τον Ήλιο θα βρίσκεται στην καλύτερη θέση του έτους για φωτογράφηση. Και ακόμη, αρκετές βροχές διαττόντων διασκορπισμένες στη διάρκεια όλου του μήνα θα μας κρατήσουν συντροφιά τις πρώτες πρωινές ώρες..   

Άστρα και Αστερισμοί

Το Θερινό Τρίγωνο είναι ακόμη ορατό στον φθινοπωρινό ουρανό, ένας σχηματσμός που βρίσκεται τόσο βόρεια ώστε παραμένει ορατός μεγάλο μέρος του έτους παρά το όνομά του. Και μια και μιλάμε για γεωμετρικά σχήματα, στα ανατολικά του Θερινού Τριγώνου βρίσκεται ένας τετράγωνος σχηματισμός, ο αστερισμός του Πηγάσου, που σχηματίζεται από τέσσερα φωτεινά άστρα. Τραβώντας νοητά μια γραμμή που ενώνει τα άστρα Sheat και Markab προς τα νότια, θα συναντήσετε το πολύ ενδιαφέρον άστρο Fomalhaut στον μικρό αστερισμό των Νότιων Ιχθύων. Ένα λαμπρό λευκό άστρο φασματικού τύπου Α, 13 φορές πιο φωτεινό από τον Ήλιο, που βρίσκεται σε απόσταση μόλις 22 ετών φωτός από τη Γη. Το εκπληκτικό με αυτό το άστρο είναι ότι οι αστρονόμοι ανακάλυψαν ότι περιβάλλεται από έναν δακτύλιο σκόνης και αερίων από τα οποία στο μέλλον θα σχηματιστεί ένα πλανητικό σύστημα παρόμοιο με το δικό μας. 

Στα βορειοανατολικά του Fomalhaut βρίσκεται ένα ακόμη ενδιαφέρον άστρο, το Diphda, που μπορούμε να βρούμε χρησιμοποιώντας τα άλλα δύο άστρα Alpheratz και Algenib του τετραγώνου του Πηγάσου. Το Diphda είναι ένα πορτοκαλί άστρο φασματικού τύπου Κ και είναι το φωτεινότερο άστρο του αστερισμού του Κήτους. Ένα ακόμη πολύ ενδιαφέρον άστρο του Κήτους είναι το Mira, στη μέση περίπου της απόστασης μεταξύ του Diphda που βρίσκεται στην ουρά και του άστρου Menkar που βρίσκεται στο ρύγχος του Κήτους. Το Mira είναι ένα κοκκινωπό άστρο με μεταβλητή λαμπρότητα,  ένα άστρο γίγαντας (100 φορές μεγαλύτερο από τον Ήλιο) που βρίσκεται και αυτό κοντά στη Γη, σε απόσταση μόλις 95 ετών φωτός. Η μεταβλητότητά του οφείλεται στο γεγονός ότι το άστρο αναπάλλεται καθώς κύματα ενέργειας το διαπερνούν. Αυτό συμβαίνει συνήθως στο τέλος της ζωής των μεγάλων άστρων όταν, αφού εξαντλήσουν όλο το πυρηνικό τους καύσιμο υδρογόνο, αρχίζει να αναφλέγεται το αέριο ήλιο που γεμίζει το εσωτερικό τους, και προοδευτικά γίνονται εξαιρετικά ασταθή.

Εικ. ΜεταβλητοΑστρο: Η επιφάνεια του άστρου Chi Cyg (χ του Κύκνου) αναπάλλεται με αποτέλεσμα να αυξομοιώνεται το μέγεθός του και να μεταβάλλεται η λαμπρότητά του. Στην εικόνα βλέπουμε την αυξομείωη του άστρου σε σύγκριση με το μέγεθος της τροχιάς της Γης γύρω από τον Ήλιο (Credit:  Xavier Haubois). 

Βροχές Διαττόντων

Ξεκινάμε στις 7 Οκτωβρίου με την κορύφωση της πρώτη βροχής διαττόντων του μήνα, η οποία στην πραγματικότητα διαρκεί από τα τέλη Σεπτεμβρίου ως τις αρχές Νοεμβρίου. Βρίσκεται χαμηλά στον ουρανό, στα νότια, στα όρια μεταξύ των αστερισμών Ιχθείς και Κριός (Aries). Περιμένετε περί τους 15 αργοκίνητους διάττοντες (με μέση ταχύτητα 29 χλμ, το δευτερόλεπτο), μερικοί από τους οποίους αφήνουν πίσω τους εντυπωσιακές φωτεινές ουρές.

Στις 9 Οκτωβρίου κορυφώνονται οι Δρακοντίδες, που διαρκούν ελάχιστα, μόλις 3 ημέρες. Είναι μια ακανόνιστη βροχή διαττόντων που προέρχονται από πρότερο πέρασμα του κομήτη Giacobini-Zinner κοντά στον Ήλιο. Κάποιες χρονιές εμφανίζονται χιλιάδες, άλλες πάλι μόνο μερικές εκατοντάδες διάττοντες την ώρα, πάντα με φαινόμενο ακτινοβόλο σημείο στο κεφάλι του Δράκοντα. Φέτος θα πλησιάζουμε στην πανσέληνο επομένως, και εκτός απροόπτου, η βροχή αυτή δεν αναμένεται να είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακή. 

Στις 19 Οκτωβρίου θα έχουμε τους ε-Διδυμίδες που διαρκούν και αυτοί λίγες μόνο ημέρες. Δεν περιμένουμε παρά λίγους διάττοντες την ώρα, οι οποίοι όμως είναι εξαιρετικά γρήγοροι (ως και 70 χλμ. το δευτερόλεπτο).

Οι Ωριονίδες, η πιο γνωστή βροχή διαττόντων του Οκτωβρίου (διαρκεί από τις 17 ως τις 25) κορυφώνεται στις 21 Οκτωβρίου. Υπολείμματα πρότερων περασμάτων του κομήτη Halley, αναμένονται ως 20-30 διάττοντες την ώρα και κινούνται με ταχύτητα της τάξης των 67 χλμ. το δευτερόλεπτο.   

Στο τέλος του μήνα αρχίζει μια ακόμη βροχή διαττόντων οι Ταυρίδες, υπολείμματα του κομήτη Encke, η οποία όμως κορυφώνεται στις αρχές του Νοεμβρίου.

Ωριονίδες: Κορύφωση της βροχής διαττόντων Ωριονίδες στις 28 Οκτωβρίου (Credit: Stellarium/im).

Πλανήτες

Το πιο σημαντικό πλανητικό γεγονός του μήνα για τους «παρατηρητές» του ουρανού είναι η θέση του Δία σε αντίθεση με τον Ήλιο (ως προς τον γήινο παρατηρητή), στις 28 Οκτωβρίου. Με άλλα λόγια, ο Δίας θα ανατέλλει κατά το ηλιοβασίλεμα και θα δύει κατά την ανατολή του Ήλιου, επομένως παραμένει ορατός σε όλη τη διάρκεια της νύκτας. Στο μέγιστο της λαμπρότητάς του εκείνη τη νύκτα θα  λάμπει με αστρονομικό μέγεθος -2.9. Ταυτοχρόνως, ο βασιλιάς των πλανητών θα βρίσκεται στην κοντινότερη στη Γη θέση του, επομένως αυτή είναι η καλύτερη στιγμή του έτους για να τον παρατηρήσετε. Χρησιμοποιώντας ακόμη κι ένα καλό ζευγάρι κιάλια θα μπορέσετε να δείτε τα τέσσερα μεγαλύτερα φεγγάρια του και με ένα μέτριο τηλεσκόπιο θα είστε σε θέση να διακρίνετε τις διάφορες ζώνες και τη Μεγάλη Κόκκινη Κηλίδα στην ανώτερη ατμόσφαιρά του.

Αντιθέτως, ο Οκτώβριος δεν είναι καλός μήνας για τον Ερμή, ο οποίος χάνεται μέσα στη λάμψη του ‘Ηλιου. Εκτός ίσως από την τελευταία νύκτα του μήνα, οπότε ο Ερμής θα είναι ορατός χαμηλά στο νοτιοδυτικό ορίζοντα ακριβώς κάτω από την Αφροδίτη, μόλις μισή ώρα μετά το ηλιοβασίλεμα. Η συνήθως λαμπρή Αφροδίτη βρίσκεται ακόμη στην άλλη πλευρά του Ήλιου (ως προς τον γήινο παρατηρητή) και θα δύει λίγο μετά τον Ήλιο, στον δυτικό ορίζοντα.

Ο Άρης την πρώτη εβδομάδα του μήνα ανατέλλει τις πρωινές ώρες δυτικά του Βασιλίσκου. Την πρώτη βραδιά του Οκτωβρίου ο Άρης θα βρίσκεται στη μέση του αστικού σμήνους Κυψέλη (Μ44) στον Καρκίνο, μια ευκαιρία για όμορφη αστροφωτογράφηση. Στις 20-23 Οκτωβρίου το μισοφέγγαρο θα πλησιάσει τον Άρη. Πάντως μην περιμένετε εντυπωσιακές εικόνες του κόκκινου πλανήτη με ένα μετρίου μεγέθους τηλεσκόπιο.

Ο Κρόνος, όπως και οι περισσότεροι εσωτερικοί πλανήτες είναι σε σύνοδο με τον Ήλιο (στις 18 Οκτωβρίου μάλιστα ο πλανήτης περνάει πίσω από τον Ήλιο οπότε έχουμε ανώτερη σύνοδο) επομένως δεν θα είναι ορατός αυτό το μήνα.

Ο μακρινός Ουρανός θα είναι ορατός με ένα καλό ζευγάρι κιάλια αν ξέρετε πού να κοιτάξετε. Σις 10 Οκτωβρίου ψάξτε τον στα νότια, λίγες μόνο μοίρες ανατολικά της Σελήνης. Ο ακόμη μακρινότερος Ποσειδώνας είναι πιο αμυδρός και καλύτερα ορατός με τηλεσκόπιο. Βρίσκεται πολύ κοντά στη θέση όπου ανακαλύφθηκε το 1846, έχει δηλαδή συμπληρώσει από τότε μια τροχιά γύρω από τον Ήλιο.

Εικ. Δίας: Πολύ όμορφη φωτογραφία του Δία και του δορυφόρου του Ιώ, ο οποίος ρίχνει τη σκιά του πάνω στην ατμόσφαιρα του πλανήτη (Credit: Cassini Imaging Team, Cassini Project, NASA).

Σελήνη

Πρώτο Τέταρτο στις 4 Οκτωβρίου, Πανσέληνος στις 12, Τελευταίο Τέταρτο στις 20 και Νέα Σελήνη στις 26 Οκτωβρίου. Στις αρχές του μήνα η Σελήνη θα βρίσκεται ακριβώς πάνω από τον κοκκινωπό Αντάρη και στις 2 του μήνα πάνω από τον Τοξότη. Η πανσέληνος της 12ης Οκτωβρίου θα είναι η πιο μακρινή του έτους αφού συμπίπτει με το απόγειο της Σελήνης (406.434 χλμ), δηλαδή τη μακρινότερη από τη Γη απόστασή της. Στις 14-15 Οκτωβρίου η Σελήνη θα βρίσκεται κοντά στις Πλειάδες. Στις 26 Οκτωβρίου η Σελήνη θα φτάσει στο περίγειο (357.052 χλμ). Στις 28 Οκτωβρίου το μισοφέγγαρο θα δύει με την Αφροδίτη στα δεξιά και τον Ερμή ακριβώς από κάτω, ένα θέαμα που αξίζει να δείτε.

Αναλυτικό Αστρονομικό Ημερολόγιο

1 Οκτωβρίου: Ο Άρης 0.17ο νοτιοδυτικά του σμήνους Κυψέλη στον πρωινό ουρανό. Η Σελήνη κοντά στον Αντάρη.

4 Οκτωβρίου: Πρώτο τέταρτο Σελήνης. Η Αφροδίτη 2.9ο βορειοανατολικά του Στάχυ

12 Οκτωβρίου: Πανσέληνος. Η Σελήνη στο Απόγειο (406.434 χλμ). 

13 Οκτωβρίου: Η Σελήνη κοντά στον Δία. Ο Κρόνος σε συζυγία με τον Ήλιο, περνάει στον πρωινό ουρανό.  

15 Οκτωβρίου: Η Σελήνη κοντά στις Πλειάδες.

16 Οκτωβρίου: Η Σελήνη κοντά στον Αλδεμπαράν. 

20 Οκτωβρίου: Τελευταίο Τέταρτο. Η Σελήνη κοντά στο αστρικό σμήνος Κυψέλη.

21 Οκτωβρίου: Κορύφωση της βροχής διαττόντων Ωριονίδες. Η Σελήνη κοντά στον Άρη.

22 Οκτωβρίου: Η Σελήνη κοντά στον Βασιλίσκο.

26 Οκτωβρίου: Νέα Σελήνη. Η Σελήνη στο Περίγειο (357.052 χλμ). 

28 Οκτωβρίου: Η Σελήνη κοντά στον Ερμή και την Αφροδίτη.

29 Οκτωβρίου: Ο Δίας σε αντίθεση με τον Ήλιο. Η Σελήνη κοντά στον Αντάρη

Εικ. Οριζοντας: Ο ορίζοντας του Οκτωβρίου, κοιτώντας ανατολικά, για το γεωγραφικό μήκος και πλάτος της Αθήνας (15/10/2011 21:00 UTC). (Credit: http://space.about.com)

Πηγές:

http://www.synapses.co.uk/astro/monthnxt.html

http://stargazing.suite101.com/              

http://www.astronomynow.com/sky_charts.html

http://stardate.org/nightsky/almanac/ 

http://www.seasky.org/astronomy/astronomy_calendar_current.html 

http://www.mmo.org/astronomy/this-months-sky.html 

http://www.space.com/spacewatch/new_sky_calendar.html 

http://www.skymaps.com/downloads.html

http://www.skymaps.com/articles/n1110.html                     

http://transientsky.wordpress.com/ 

http://www.arksky.org/

http://space.about.com/od/computerresources/tp/     

http://www.moonwise.co.uk/year/

http://www.findyourfate.com/astrology/year2011/sky2011.html 

http://users.sch.gr/mdogram/ 

http://www.spaceagepub.com/calendar/downrange.html

http://www.jodrellbank.manchester.ac.uk/astronomy/nightsky/

Ο ουρανός της εβδομάδας και από το: http://www.skyandtelescope.com/

Ο νυκτερινός ουρανός καθημερινά: http://www.astro.noa.gr/AlmanacIAA/iaa_today.htm

Εφαρμογές Java και εικονικά εργαλεία για την αναπαραγωγή του νυκτερινού ουρανού από το γεωγραφικό πλάτος και μήκος που βρίσκεστε:

http://space.about.com/library/weekly/blskymaps.htm 

http://www.oras.org/stargazer/applet.html